ایران در آستانه دو گذرگاه حساس : نشست شورای حکام و مکانیزم ماشه 

شوشان - صادق رضایی / پژوهشگر و مدرس دانشگاه :

⬅️ اکنون کشور عزیزمان ایران در موقعیت بسیار خاصِ بحرانی قرار دارد،به جرات می توان گفت حساس ترین مقطع در طول 4 دهه ی گذشته. 
دغدغه نسبت به این آب و خاک جای هیچ گونه انفعال،  سطحی نگری و هیجان گرایی  باقی نمی گذارد. عبور از این پیچ تاریخی   تعقل، دانش و آگاهی نیاز دارد. با شعار و لعن و نفرین و آه و ناله  هم چیزی درست نمی شود. 
باید آن چه روی زمین است را دید نه آنچه باید باشد. 
-درک صحیح این موقعیت بسیار ضروری و سرنوشت ساز است:
 ⬅️ در آستانه پاییز ۱۴۰۴، جمهوری اسلامی ایران با دو چالش موازی و سرنوشت‌ساز در سیاست خارجی روبه‌رو خواهد شد : نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پایان شهریور ماه  و پایان مهلت حقوقی اجرای مکانیسم ماشه در ۲۶ مهر ۱۴۰۴ (۱۸ اکتبر ۲۰۲۵).
⬅️ در صورت عدم مدیریت این دو مقطع  حساس، بازگشت به تحریم‌های سازمان ملل و تشدید انزوای بین‌المللی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
اما چرا؟ 
⬅️ در نشست پیشین شورای حکام  قطعنامه‌ای با اکثریت آرا صادر شد که جمهوری اسلامی را به عدم همکاری کافی با آژانس در زمینه کشف ذرات اورانیوم در سایت‌های اعلام‌نشده و سطح بالای غنی‌سازی متهم کرد. این سومین قطعنامه از زمان خروج آمریکا از برجام (۲۰۱۸) است و زمینه حقوقی برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت را هموار می‌سازد.

⬅️ در آستانه نشست سپتامبر، گزارش تازه آژانس درباره وضعیت نظارتی و بازرسی در ایران در حال تدوین است. اگر این گزارش بر استمرار ابهامات و عدم شفافیت تأکید کند، می‌تواند جرقه قطعنامه‌ای شدیدتر را بزند که مسیر فعال‌سازی مکانیسم ماشه را هموارتر می‌کند.
⬅️ اگر چنین بشود ممکن است توجیه حقوقی اقدامات مخرب علیه کشورمان به دست اسرائیلی ها و آمریکا و متحدان  تحت عنوان حملات پیش دستانه و دفاع مشروع بیفتد. کما اینکه آلمانی ها انگليسی که تا پیش از این مخالف حمله نظامی بودند پس از قطعنامه اخیر شورای حکام موافقت خود با برخورد قهری  را صراحتا اعلام نمودند. 

⬅️ ری اکشن به قطعنامه اخیر شورای حکام ، با اخراج برخی بازرسان، تهدید به توقف همکاری‌های داوطلبانه و حتی لحن تند نسبت به رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، همراه بود. این رویکرد هرچند شاید به‌عنوان اهرم فشار در نظر گرفته شده باشد، اما در عمل ممکن است به نتیجه‌ای معکوس منجر شود. شورای حکام در صورت مشاهده برخورد خصمانه با آژانس، ممکن است اجماع بیشتری برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت ذیل فصل ٧ اساسنامه سازمان ملل متحد  کند.

⬅️ بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، امضاکنندگان اروپایی برجام تنها تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ فرصت دارند تا در صورت تشخیص عدم پایبندی اساسی ایران، مکانیسم ماشه را فعال کنند.در این راستا اولتیماتوم رسمی هم اعلام شد. با این حال، منابع دیپلماتیک اروپایی هشدار داده‌اند اگر در نشست سپتامبر تغییری در مسیر همکاری ایران ایجاد نشود، فعال‌سازی snapback را پیش از موعد کلید خواهند زد.

⬅️ سناریوهای محتمل:
۱. ادامه وضعیت فعلی: افزایش احتمال قطعنامه‌های شدیدتر و فعال‌سازی ماشه تا مهرماه. 
۲. . افزایش تنش با آژانس: تشدید انزوا، بازگشت پرونده به شورای امنیت، و احتمال خروج ایران از NPT که پیامدهای غیرقابل پیش‌بینی دارد. 
۳.  بازگشت به مسیر همکاری: کاهش فشار دیپلماتیک، توقف مسیر ماشه، و احتمال احیای دیپلماسی منطقه‌ای.

⬅️چه باید کرد و چه می توان کرد؟ 

-با توجه به وضعیت فعلی، خطر بازگشت به وضعیت پیشابرجام  جدی است؛ دورانی که کشور  تحت تحریم‌های فلج‌کننده بانکی، انرژی و تسلیحاتی قرار داشت. به عبارت دیگر یعنی همین مقدار نفت محدود و مفتی که به چین و سایرین می فروشیم را باید بی خیال شویم. همچنین با تغییر رویکرد دولت جدید آمریکا در ژانویه ۲۰۲۵، فضای سیاسی در شورای امنیت نیز ممکن است دگرگون شود.
-برای دور نگه داشتن کشور از سایه شوم  تحریم‌های سازمان ملل یا حتی سناریوهای شدیدتر مانند درگیری نظامی، چند راهبرد پیشگیرانه پیشنهاد می‌شود:

-تنش‌زدایی هوشمندانه با آژانس: از سرگیری همکاری‌های فنی و رعایت استانداردهای نظارتی برای بازسازی اعتماد نسبی.

-تعامل فعال با اروپا: پیشنهاد گام‌های مشخص برای اعتمادسازی (مثلاً بازگشت به سقف ۶۰٪ غنی‌سازی) در مقابل توقف اجرای ماشه.

-پرهیز از شخصی‌سازی منازعه: حفظ احترام دیپلماتیک در مواجهه با مدیرکل آژانس برای جلوگیری از اجماع جهانی علیه ایران.

-آمادگی برای دیپلماسی چندجانبه: طرح ابتکارهایی نظیر پیمان منطقه‌ای منع هسته‌ای‌سازی برای خروج از بن‌بست راهبردی.-در نهایت، دوراهی پیش روی ایران روشن است: یا عبور با هزینه کمتر از طوفان ، یا بازگشت به گرداب فشار و تحریم‌های بین‌المللی با پیامدهایی سنگین‌تر از گذشته...که اصلا تضمینی نیست اوضاع از کنترل خارج نشود. و جنگ دوازده روزه را یک مقدمه بپنداریم. 
-در نهایت باید پذیرفت تنها راهکار موثر  که می‌تواند تروئیکای اروپا را از فعال‌سازی مکانیسم ماشه بازدارد و از قطعنامه ها و اقدامات جدید جلوگیری کند بازگشت ایران به مذاکرات هسته‌ای با آمریکا و همکاری کامل با آژانس و ادامه روند دیپلماتیک است... یادمان باشد که فرصت ها همیشگی نیست و کشور تاب هزینه های بالاتر را ندارد